Zapewnienie odpowiedniego oświetlenia w terrarium jest kluczowym elementem dobrostanu zwierząt. Choć niektóre gatunki prowadzą nocny tryb życia, niezwykle istotne jest kontrolowanie cyklu dnia i nocy poprzez odpowiednio dobrane oświetlenie.
Najprostszą technologią oświetleniową są paski LED. To najbardziej ekonomiczne rozwiązanie – nie emitują dużo ciepła i nie zaburzają rozkładu stref termicznych w terrarium. Dodatkowo są energooszczędne i łatwe do zautomatyzowania, co pozwala na kontrolę rytmu dobowego, a nawet imitowanie świtu i zmierzchu poprzez stopniowe zmniejszanie lub zwiększanie natężenia światła. Należy jednak pamiętać, że LED-y nie zastępują źródeł UVB ani pełnego spektrum światła słonecznego.
Wybierając oświetlenie, należy również uwzględnić napięcie zasilania. Paski LED działają zazwyczaj przy napięciu 12–24V – jest ono bezpieczne do stosowania wewnątrz terrarium. Dla porównania, żarówki 230V w przypadku awarii mogą stanowić poważne zagrożenie dla życia zarówno zwierzęcia, jak i właściciela, a także zwiększają ryzyko pożaru.
Zakres światła widzialnego u gadów różni się w zależności od gatunku, ale generalnie obejmuje długości fal od około 350 do 700 nanometrów (nm), co może być nieco szerszym zakresem niż dla człowieka (około 380–740 nm). Co więcej, niektóre gady widzą również w zakresie ultrafioletu (UV), odbierając światło o długości fali ~320 nm. Widzenie UV odgrywa istotną rolę – pozwala zwierzętom lepiej się orientować, rozpoznawać osobniki swojego gatunku, a także skuteczniej polować. Przykładowo, niektóre jaszczurki dzięki widzeniu UV dostrzegają wzory na skórze innych zwierząt lub roślinach, które są całkowicie niewidoczne dla ludzkiego oka.
Używanie kolorowego oświetlenia w kryjówkach jest nieodpowiedzialne, świadczy o braku wiedzy i może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych dla gadów. Wbrew popularnym przekonaniom, gady nie są ślepe na kolorowe światło – przeciwnie, ich wzrok bywa bardzo czuły, obejmując zakresy niedostępne dla ludzi. Nawet subtelne, dekoracyjne światło w kryjówce może być dla zwierzęcia źródłem intensywnego stresu.
Kryjówki to miejsca, w których gady odpoczywają, ukrywają się przed potencjalnym zagrożeniem i regulują poziom stresu. Umieszczanie tam kolorowego światła zaburza naturalny cykl dnia i nocy, utrudnia odpoczynek oraz może wywołać chroniczny stres. Jego skutkiem są obniżenie odporności, brak apetytu, problemy trawienne i zwiększone ryzyko chorób. Więcej na ten temat we wpisie o stresie środowiskowym.
Naturalne światło słoneczne oprócz widzialnego spektrum emituje także promieniowanie UVA i UVB. Niektóre gatunki gadów – szczególnie jaszczurki i żółwie – potrzebują UVB do prawidłowej syntezy witaminy D3, co warunkuje zdrowy rozwój układu kostnego. Powszechnie uważa się, że gatunki nocne, podziemne oraz węże ogólnie nie potrzebują UVB do prawidłowego funkcjonowania. Jednak badania wykazały, że ekspozycja na promieniowanie UVB przez około 6 godzin dziennie korzystnie wpływa na układ odpornościowy, intensyfikację ubarwienia, zwiększenie aktywności oraz poprawę wyników hodowlanych – nawet u gatunków, które naturalnie nie są heliolubne.
Zaleca się jednak unikać narażania zwierząt albinotycznych na promieniowanie UVB. Ze względu na brak tyrozynazy i ograniczoną produkcję melaniny, są one szczególnie wrażliwe na promieniowanie słoneczne, co może skutkować bolesnymi oparzeniami skóry oraz zapaleniem spojówek.
Dostępne technologie oświetleniowe emitujące UVB to:
Świetlówki T5 (bardziej wydajne niż T8 – aktualnie najbardziej efektywne źródło UVB),
Świetlówki T8 (mniej wydajne, ale nadal stosowane),
Spirale UVB (najmniej efektywne, o ograniczonym zasięgu działania),
Metahalogeny (umiarkowanie wydajne źródło UVB, generujące również ciepło).
Aby zwiększyć efektywność emisji UVB w terrarium, warto zastosować odbłyśnik, który odbija światło w stronę zwierząt. Należy jednak pamiętać, że promieniowanie UVB nie przenika przez szkło ani przezroczystą pleksi, dlatego źródło światła powinno być zamontowane na kratce wentylacyjnej lub wewnątrz terrarium – przy zachowaniu odpowiednich zabezpieczeń przed dostępem zwierząt.
Źródła:
Fleishman, L. J., Loew, E. R., & Leal, M. (1993). Ultraviolet vision in lizards. Nature, 365(6449), 397.
Loew, E. R., & Govardovskii, V. I. (2001). Photoreceptors and visual pigments in the red-eared slider, Trachemys scripta elegans. Visual Neuroscience, 18(5), 753–757.
Kawamura, S., & Yokoyama, S. (1998). Functional characterization of visual and nonvisual pigments of American chameleon (Anolis carolinensis). Vision Research, 38(1), 37–44.
Bowmaker, J. K. (2008). Evolution of vertebrate visual pigments. Vision Research, 48(20), 2022–2041.